Print deze pagina

Het brein wil prikkels, ook bij dementie

Vanwege de corona-epidemie zijn dagbestedingscentra gesloten en blijft bezoek thuis. Mensen met dementie ervaren zo minder prikkels. Voor even is dat prima, maar als die situatie te lang duurt ontstaat een risico op ‘onderprikkeling’.

De coronacrisis dwingt ons allen meer binnenshuis te blijven en bezoeken uit te stellen. Voor iemand met dementie betekent dit een vermindering van externe prikkels. Dat is in eerste instantie prettig: hoe minder triggers, hoe minder boosheid en agitatie. Toch kan ‘onderprikkeling’ op den duur net zo schadelijk zijn voor iemand met dementie als ‘overprikkeling’.

‘Ik denk, dus ik ben’

Psycholoog Melanie de Groot werkt voor zorgorganisatie Omring. Zij legt uit dat door de annulering van activiteiten buitenshuis en het wegblijven van bezoek, mensen met dementie meer in hun eigen bubbel zitten. ‘Een korte tijd zonder activiteiten is niet erg. Het wordt problematisch voor iemand met dementie als die prikkelloze periode te lang duurt. Dan wordt het stil in het hoofd. Dat is niet goed, want ons brein floreert op triggers en activering. Zonder prikkels ben je er in feite niet meer. Filosoof René Descartes zei het al: “Ik denk dus ik ben.”’

Onbegrepen gedrag

Mensen met dementie kunnen volgens de psychologe door onderprikkeling onbegrepen gedrag vertonen zoals met vingers op tafel tikken, hard zingen, praten, geluiden maken of op de knie slaan. Alles om maar iets te voelen, horen of zien. Bij overprikkeling kan iemand juist boos, onredelijk of geagiteerd reageren door te veel indrukken en chaos in het hoofd.

Wanneer mag ik weer?

De man van Ineke Hoogesteger (74) uit Den Helder kreeg vier jaar geleden de diagnose Alzheimer. Vóór de coronacrisis ging hij drie dagen per week naar de dagbesteding.

Nu zit hij sinds maart de hele dag thuis. Op één dochter na, komt er ook geen bezoek meer. Ineke Hoogesteger: ‘Hij vond het heerlijk om naar de dagbesteding te gaan. Hij kwam altijd vrolijk thuis. En in de tussentijd kon ik mijn eigen ding doen. Door de corona-uitbraak werd alles anders. Die eerste week thuis viel nog wel mee. Maar nu, na drie maanden, mist hij de dagbesteding verschrikkelijk. Hij vraagt steeds: “Wanneer mag ik weer?”’

Voor zich uit staren

Behalve een dagelijkse wandeling, onderneemt haar man niets. De dingen die zij voorstelt om te doen, zoals samen puzzelen of naar een luisterboek luisteren, vindt hij niet leuk. ‘Hij zit veel in de stoel en staart voor zich uit. En als hij niet zit, loopt hij heen en weer of controleert of de deur op slot zit.’

Repeterende handelingen

Volgens psycholoog De Groot herkennen veel mensen de gevolgen van te weinig prikkels bij mensen met dementie zelden. Repeterende handelingen zoals op en neer lopen of geluiden maken zijn namelijk niet ongebruikelijk bij dementie. Wat kun je als mantelzorger doen tegen onderprikkeling? De psycholoog adviseert langzame, bewegende prikkels zoals het kijken naar oude films (zonder harde geluiden of snelle beelden) of een wandeling in de buitenlucht. ‘Beide stimuleren het brein op een positieve manier. Ook regelmatig stevige fysieke aanrakingen zoals een krachtige handdruk op schouder, hand of knie geven hetzelfde effect.’

Pret

Om overprikkeling te voorkomen gelden volgens Melanie de Groot de drie R’s: Rust, Reinheid en Regelmaat én PRET: Pauze (na iedere activiteit), Rustige omgeving (zonder achtergrondgeluiden), Eén ding tegelijk en Tempo aanpassen (handelen en spreken). ‘Gun iemand rust en ruimte om prikkels te verwerken. Vraag niet hoe het gaat als je ziet dat de ander overprikkeld raakt. Dat veroorzaakt alleen meer verwarring. Het is beter hem of haar te adviseren naar een andere ruimte te gaan om daar tot rust te komen.’

Juiste balans

Voor iemand met dementie zijn prikkels die bij elkaar horen gemakkelijker te verwerken. De psycholoog geeft als voorbeeld een gezamenlijke lunch in een rustige omgeving. ‘Sta eens stil bij het proeven van voedsel, maak een grapje over een hard krakend koekje en ruik het verse brood. Op die manier krijgt iemand diverse en rustige prikkels binnen die samenhangen met de maaltijd. Het geheim is steeds de juiste balans van prikkels te vinden. Niet te veel en niet te weinig.’

Glunderend gezicht

Mantelzorger Ineke Hoogesteger kreeg deze ochtend eindelijk het langverwachte telefoontje. Haar man mag vanaf volgende week weer naar de dagbesteding. Weliswaar maar één keer per week, maar toch. Hoogesteger: ‘Toen mijn man het bericht hoorde glunderde zijn gezicht helemaal. Hij mag weer leuke dingen doen.’