Print deze pagina
Onvrijwillige zorg: nee, tenzij
Mensen met dementie weigeren soms verzorging of behandeling. Volgens de nieuwe Wet zorg en dwang moeten zorgverleners dan een andere oplossing zoeken. Onvrijwillige zorg mag alleen als het echt noodzakelijk is en daarvoor gelden strikte regels.
Een thuiszorgmedewerker die 's avonds de voordeur achter zich op slot draait, waardoor de bewoonster 's nachts het huis niet uit kan. Of die een cliënt vriendelijk naar de warme douche leidt, terwijl hij tegensputtert. Het gebeurt met de beste bedoelingen, maar zonder dat de persoon zelf ermee heeft ingestemd. Dat soort 'onvrijwillige zorg' valt sinds 1 januari 2020 onder de Wet zorg en dwang (Wzd). 'Deze wet houdt in dat zorg zonder dwang moet plaatsvinden', zegt Tineke Jacobs, bestuurslid van de Centrale Cliëntenraad van Omring. 'Het gaat om wat de cliënt wil.'
Geldig bij mensen thuis
De nieuwe wet is er gekomen omdat steeds meer mensen thuis wonen met aandoeningen zoals dementie. Er waren al wel regels om onvrijwillige zorg te beperken, maar die golden alleen binnen zorginstellingen. De Wet zorg en dwang is ook van toepassing op professionele zorg bij mensen thuis. Dat stelt zorgverleners én mantelzorgers voor nieuwe vragen. Jacobs: 'Voorheen bepaalde de omgeving nog wel eens wat er moest gebeuren. Zorg werd vaak gewoon toegediend. De voordeur ging op slot of medicatie werd stiekem door de vla gedaan. Nu is de cliënt leidend. Als de familie wenst dat iets gebeurt, maar de cliënt wil het niet, dan mag de zorgverlener het niet doen.'
Alternatieven zoeken
Zorgverleners moeten met de cliënt diens wensen bespreken en deze noteren in het zorgplan. Dat kan bij mensen met dementie lastig zijn. 'Soms zeggen zij iets, maar bedoelen ze iets anders. De zorgverlener moet tijdens de zorg dus ook hun lichaamstaal lezen: is dit nu echt waarmee ze hebben ingestemd?' Als mensen zorg afwijzen, zullen thuiszorgmedewerkers en mantelzorgers 'heel creatief moeten zijn', zegt Jacobs. 'Stel dat iemand niet wil douchen, dan moeten zij kijken of ze die persoon ertoe kunnen bewegen toch vrijwillig onder de douche te stappen. Wil diegene nog steeds niet, dan gebeurt het niet. Dan moet je met elkaar naar alternatieven zoeken: hoe kunnen we ervoor zorgen dat er lichaamsverzorging plaatsvindt waarmee iemand wél instemt?'
'Ernstig nadeel'
Het zal echter niet altijd lukken een alternatief te vinden. Als het gaat om noodzakelijke handelingen, kan onvrijwillige zorg toch nodig zijn. 'De veiligheid van de persoon is wel iets om in de gaten te houden. Denk aan lichaamsverzorging, maar ook bijvoorbeeld aan medicatie. Als iemand met diabetes geen medicijnen wil innemen, ontstaat een levensbedreigende situatie.' In zulke gevallen, waarin 'ernstig nadeel' dreigt voor de persoon zelf of diens naasten, staat de Wzd onvrijwillige zorg toe. De zorgverlener moet daarvoor een stappenplan volgen. Daarin staat dat zij of hij moet overleggen met andere deskundigen en dat een besluit over onvrijwillige zorg slechts tijdelijk geldig is.
Overgangsjaar
Het komende jaar moet in de praktijk blijken wat de nieuwe wet precies betekent in verschillende gevallen. Bijvoorbeeld bij voorzorgsmaatregelen die weliswaar de vrijheid beperken, zoals een bedhek of een afgesloten huisdeur, maar waarmee de persoon zelf instemt. Omdat er nog onduidelijkheden zijn over de uitvoering van de Wzd, geldt 2020 als een overgangsjaar. Maar de basis is duidelijk: zorg mag niet plaatsvinden zonder instemming van de cliënt, tenzij het echt niet anders kan.
Meer informatie
Lees op Dementie.nlheldere uitleg voor naasten over de Wet zorg en dwang
In het Stappenplan Wet Zorg en Dwang(Wzd)staat dat de verantwoordelijke zorgverlener met andere deskundigen moet overleggen of onvrijwillige zorg echt nodig is. Is het verwachte gevaar zo groot dat het dwang rechtvaardigt? Welke nadelige gevolgen heeft de onvrijwillige zorg voor iemands welzijn? Besluiten zij dat de onvrijwillige handeling nodig is, dan komt dit in het zorgplan te staan. Het besluit is maximaal drie maanden geldig. Na die periode moet een evaluatie plaatsvinden: is nog steeds onvrijwillige zorg nodig? Om het besluit te kunnen verlengen, moet de zorgverlener een externe deskundige raadplegen. Ook eventuele verlengingen zijn gelden telkens voor een beperkt aantal maanden, waarna een herbeoordeling verplicht is.